Wat is de Europese Centrale Bank?
Die rare Italiaan met zijn brilletje en zijn omfloerst
taalgebruik die de media domineert de afgelopen dagen is één van de aller-machtigste
mensen ter wereld. De reden? Mario Draghi controleert de bank der banken voor
de tweede munt ter wereld. Een centrale bank heeft twee taken: het monetaire
beleid en bank der banken. Dat monetaire beleid is letterlijk het creëren van
geld. De manieren waarop dit kan gebeuren is voer voor een later artikel, dat
bank van de banken spelen staat vandaag in de spotlights.
Banken hebben zoals al eerder gezien een balans met daarop
activa en passiva. Als een bank heel veel spaargeld ophaalt dan heeft een bank
veel cash. Iedere bank heeft als doel om dit geld te laten rollen en renderen
waardoor het dit geld zal uitlenen. Meestal aan particulieren, ondernemingen of
overheden. En aan andere banken maar dus ook aan de centrale bank. Dit is
echter slechts een klein deel van de activiteiten. De centrale bank wordt
vooral gebruikt om geld van te lenen. Banken halen op verschillende manieren
geld op. Bij spaarders, bij aandeelhouders en bij elkaar maar dus ook van de
Centrale Bank. Dit is logisch aangezien de centrale bank in theorie geen tekort
aan geld kan hebben.
De centrale bank voor de Euromunt is dus de Europese
Centrale Bank onder leiding van Mario Draghi en de nationale gouverneurs. Hun
rol als bank der banken spelen ze via de rente.
De Europese rente: 0,75%
De basisrente is gezakt van 1% naar 0,75%. Om het eenvoudig
te stellen kunnen banken nu goedkoper geld ontlenen van de ECB. De rente
bestaat in feite niet en dit is dan ook een vereenvoudiging. Er zijn
verscheidene soorten rente. Maar in de praktijk zweven al de andere rentes
rondom deze basisrente. Deze verlaging heeft dan ook positieve gevolgen voor de
banken op allerlei vlakken. Een bank haalt het merendeel van zijn winst uit het
verschil tussen de betaalde rente en de ontvangen rente. Echter een bank moet
eerst geld hebben of mogelijkheden hebben om aan geld te geraken. De ECB leent
normaal gezien geen geld uit op de lange termijn, de laatste maanden heeft de
ECB in grote uitzonderlijkheid dit wel gedaan maar de regel is dat de
basisrente slechts geld voor een beperkte termijn en een beperkt bedrag. Banken
gaan dus nooit geld lenen bij de ECB om dan een hypotheek op twintig jaar af te
sluiten met een klant.
Wat is het gevolg van deze ingreep dan?
Banken hebben permanent een te kort aan geld. Omdat leningen
de neiging hebben om lang te duren en deposito's eerder korte termijn zijn is
er vaak een verschil tussen beschikbaar geld en benodigd geld. Niet omdat activa
en passiva niet in evenwicht zijn maar omdat een deel van de passiva vast
staat. Een bank kan alleen maar 'cash' geld uitlenen aan klanten. Een bank kan dus
voldoende eigen vermogen, deposito's of andere passiva ter beschikkin hebben
maar als dit allemaal vast staat in langlopende activa kan een bank geen nieuw
beleid voeren. Nieuwe klanten moeten dan geweigerd worden. In dit geval haalt
een bank geld op bij centrale banken. Men geeft dan een deel van de illiquide
activa aan de ECB, zoals een overheidsobligatie, en in ruil krijgt de bank
geld. Dit geld kan de bank dan weer uitlenen. Het spreekt voor zich dat hoe
goedkoper de bank dit geld kan krijgen hoe goedkoper het kan uitlenen aan zijn
klant. Dus een renteverlaging zorgt er potentieel voor dat de kosten voor de ontlener
dalen. Maar het is slechts een deel van het verhaal.
De deposito rente
Banken halen geld op bij de ECB en willen dit dan aan het
werk zetten. Geld aan het werk zetten betekent voor een bank altijd risico's
nemen. Een klant kan failliet gaan, een bedrijf in gebreken en tegenwoordig
zelfs een land kan bankroet gaan. Om maar te zwijgen aan geld uitlenen aan
andere banken. Al deze zaken dragen voor banken een risico maar ze moeten toch
elders naartoe met hun geld. Heel vaak parkeerden de banken dit geld bij de
ECB. Hiervoor betaalde de ECB hun een vergoeding, deze rente lag normaal 1%
onder de rente waaraan banken kunnen ontlenen bij de ECB. Dus de banken kunnen
lenen aan 4% bij de ECB en het dan weer deponeren bij de ECB voor 3%. Hetgeen
altijd veiliger is dan uitlenen maar dus een verlies inhoudt. Gek genoeg deden
banken dit de laatste tijd. Niet zozeer met het geld dat ze ophaalden bij de
ECB maar geld dat ze bijvoorbeeld met spaarboekjes ophalen. Omdat de ECB op dit
moment vooral wilt dat banken meer geld uitlenen aan de economie, vandaar ook
de renteverlaging, heeft ze beslist dat de deposito rente naar nul gaat. Willen
banken hun geld aan het werk zetten dan moeten ze het uitlenen aan iets anders
dan de ECB.
De wereld op zijn kop
Normaal zouden de ingrepen van de ECB de economie
ondersteunen. Banken die geld opnemen en het weer uitlenen zorgt voor de
creatie van investeringen. Echter we zien tegenwoordig andere feiten. Toen de
ECB op lange termijn leningen uitschreef begin dit jaar(de LTRO) beschikten de
banken plots over heel erg veel geld aan heel weinig rente. De hoop is dat ze
dit uitleende aan de industrie maar wat bleek nu, de banken kochten hiermee
staatsobligaties. Men kocht die obligaties waarbij de rente toen nog hoog was,
zoals de Spaanse obligaties. Hierdoor kregen die landen een boost want de aankoop
van obligaties doet de rente dalen. De ingreep van vandaag heeft echter een
ander effect. Banken kopen nu obligaties van veilige landen. Dit geeft als
situatie dat bepaalde landen geld krijgen om geld te lenen en andere landen te
veel rente moeten betalen en niet meer kunnen lenen. De ingreep van de ECB,
goedbedoeld als ze was, heeft vooral als gevolg dat de sterke landen sterker
worden en de zwakkere zwakker.
Wat nu?
Het financieel beleid, de bank der bankenrol van de ECB, zit
op zijn tandvlees. Nog meer kredieten verschaffen, de rente nog meer laten
zakken, nog minder depositorente bieden en zo verder lijkt niet meer te kunnen
helpen om de economie te reanimeren. Nu kijken veel economen en waarnemers naar
de andere beleidstak van de ECB: de monetaire. Vraag is of de ECB deze weg op
gaat gaan en of dit effect zal hebben.